सुर्यपूत्री तापी चे स्मरण    गंगेत स्नान , यमुनेचे तीर्थ,  नर्मदेचे दर्शन घेण्यापेक्षाही पुण्यप्रद समजले जाते. 

🚩 सूर्यकन्या तापी 🚩

 

*सूर्य देहे नमस्तुभ्यं नमस्ते संवरण प्रिये….*

*मार्तण्डस्य सुते पुण्ये मम पापं व्यपोहनम……….*

*गंगास्य स्नानं यमुनस्य पानं च* 

*नर्मदे दर्शनं फलम तापी स्मरण मात्रेण च….*. 

सुर्यपूत्री तापी चे स्मरण   

गंगेत स्नान ,

यमुनेचे तीर्थ, 

नर्मदेचे दर्शन घेण्यापेक्षाही पुण्यप्रद समजले जाते. 

  तापी ही सूर्याच्या श्वेत बिंदूपासून म्हणजे घामाच्या थेंबा पासून तयार झाली असे महाभारतातील आदीपर्वत म्हटले आहे. कदाचित सरस्वती पेक्षाही तापी प्राचीन असेल कारण सृष्टीतील आद्य जलधारा तापी आहे. यमुना तापी ची बहीण आहे, तर गंगा तिच्या वंशातील सून आहे. 

तापी ची ओळख सूर्यकन्या,  

शनी, यम भगिनी, 

कुरु जननी जगाची आद्य जलधारा अशी आहे, तापी नदीत अस्थी विसर्जन केल्यावर केवळ तीन दिवसात अस्थी विरघळून जातात. गंगा दशहरा च्या निमित्ताने आपण तापी चे स्मरण करू या.

“बैतुल जिल्ह्याच्या मुलताई तहसील मुख्यालयाजवळील तापी तलावातून उदयास आलेल्या सूर्याची कन्या तापीची जन्मकथा महाभारतातील आदिपर्वात उल्लेखित आहे. पुराणांमध्ये, भगवान सूर्याची कन्या तापी, जिला तप्ती म्हटले जाते, तिची निर्मिती भगवान सूर्याने केली होती. असे म्हटले जाते की भगवान सूर्याने स्वतःच्या उष्णतेपासून स्वतःचे रक्षण करण्यासाठी ताप्तीला पृथ्वीवर आणले.

 

भविष्य पुराणात, ताप्तीच्या वैभवाबद्दल असे लिहिले आहे की सूर्याने विश्वकर्माची मुलगी संध्या हिच्याशी लग्न केले. संजनापासून त्यांना दोन मुले झाली – कालिंदनी आणि यम. त्यावेळी सूर्य सध्याच्या स्वरूपात नव्हता तर अंडाकृती आकारात होता. संजनाला उन्हाचा तडाखा सहन झाला नाही, म्हणून तिने तिच्या पतीची काळजी तिच्या दासी छायावर सोडली आणि घोडीचे रूप धारण करून तपश्चर्या करण्यासाठी मंदिरात गेली. 

 

छायाने संजनाचे रूप धारण केले आणि बराच काळ सूर्याची सेवा केली. छायाला सूर्यापासून शनिचर आणि ताप्ती अशी दोन मुले झाली. याशिवाय सूर्याला सावित्री नावाची आणखी एक मुलगी होती. सूर्याने आपल्या मुलीला आशीर्वाद दिला होता की ती विनय पर्वतापासून पश्चिमेकडे वाहेल.

 

“”*तापीमध्ये भावा-बहिणींनी स्नान करण्याचे महत्त्व*

 

तापीच्या लग्नाची माहिती पुराणांमध्ये आढळते. वायु पुराणात असे लिहिले आहे की कृतयुगात चंद्र वंशात ऋष्य नावाचा एक राजेशाही राजा राज्य करत होता. गुरु वसिष्ठांनी त्यांच्या एका सवर्णाला वेद शिकवले. एकदा, गुरु वशिष्ठ यांच्याकडे राज्याची जबाबदारी सोपवल्यानंतर सवर्ण तपश्चर्या करण्यासाठी वनात निघून गेला.

 

वैभराजाच्या जंगलात, सवर्णाला काही अप्सरा तलावात आंघोळ करताना दिसल्या, त्यापैकी एक ताप्ती होती. ताप्तीला पाहून सवर्णा मोहित झाला आणि नंतर सवर्णाने ताप्तीशी लग्न केले. सूर्याची कन्या तापी

 हिला तिचा भाऊ शनिचर (शनिदेव) यांनी आशीर्वाद दिला होता की जो भाऊ-बहीण यम चतुर्थीच्या दिवशी तापी आणि यमुनेत”

स्नान करेल त्याला कधीही अकाली मृत्यु येणार नाही 

भगवान मर्यादा पुरुषोत्तमला राजा दशरथ यांनी सांगितलेल्या ताप्ती महात्म्याच्या कथेची माहिती होती, म्हणून श्रीराम आणि

 

 त्यांचे धाकटे भाऊ लक्ष्मण आणि आई सीता यांच्या उपस्थितीत सूर्यपुत्री देवकन्या माँ आदिगंगा ताप्तीच्या काठी ताप्ती नदीत त्यांच्या पूर्वजांचे आणि त्यांच्या वडिलांचे तर्पण केले.

 

भगवान श्रीराम बर्ह लिंग नावाच्या ठिकाणी थांबले आणि भगवान विश्वकर्माच्या मदतीने त्यांनी ताप्ती नदीच्या काठावर असलेल्या खडकांवर १२ लिंगांचे आकार कोरले आणि त्यांना पवित्र केले. आजही बारहलिंगमध्ये ताप्ती स्नानगृहासारखी अनेक ठिकाणे आहेत, जी येथे भगवान श्री राम आणि माता सीतेच्या उपस्थितीचे प्रमाण दर्शवतात. 

 

दुसऱ्या एका आख्यायिकेनुसार, देवलघाट नावाच्या ठिकाणी तापी नदीच्या मध्यभागी असलेल्या एका खडकाखाली बनवलेल्या बोगद्याच्या प्रवेशद्वारातून दुर्वास ऋषी स्वर्गात गेले.

 

शास्त्रांमध्ये असे म्हटले आहे की जर चुकून किंवा अजाणतेपणे कोणत्याही मृत शरीराचे हाड तापीच्या पाण्यात विसर्जित केले तर त्या मृत व्यक्तीच्या आत्म्याला मोक्ष मिळतो. ज्याप्रमाणे महाकालचे दर्शन घेतल्याने अकाली मृत्यू होत नाही, त्याचप्रमाणे तापीच्या पाण्यात अकाली मृत्यू झालेल्या व्यक्तीच्या शरीराची हाडे वाहल्याने किंवा त्याच्या मार्गाचे अनुसरण करून तापीच्या पाण्यात वाहल्याने त्या व्यक्तीच्या आत्म्यालाही भूत जगापासून मुक्तता मिळते.

 

जर एखाद्या व्यक्तीने कोणत्याही विधीशिवाय तापी नदीच्या वाहत्या पाण्यात अतृप्त आत्म्याला आमंत्रित केले आणि दोन्ही हातात पाणी घेतले आणि आत्म्याला शांती आणि समाधान देण्याच्या संकल्पाने ते वाहत्या पाण्यात वाहते, तर मृत व्यक्तीच्या आत्म्याला मुक्ती मिळते.

 

सर्वात चमत्कारिक गोष्ट म्हणजे कोणत्याही मृत व्यक्तीचा तर्पण सोहळा वर्षभर तापीच्या पवित्र पाण्यात केला जाऊ शकतो .

 

 तापी चे जन्मस्थान असलेल्या मुलताई येथे हे तर्पण काम मोफत केले जाते. कोणत्याही धर्माचा, जातीचा, पंथाचा किंवा वर्गाचा कोणताही व्यक्ती मुलताईपासून सुरत (गुजरात) पर्यंत तापी नदीच्या पाण्यात त्याच्या कोणत्याही नातेवाईकाच्या किंवा ओळखीच्या व्यक्तीच्या मृत आत्म्याला पाणी अर्पण करण्याचा विधी करू शकतो.

 

सूर्यपुत्री माँ तापी ही भारताच्या पश्चिमेकडे वाहणाऱ्या दोन प्रमुख नद्यांपैकी एक आहे. हे नाव ‘तप’ म्हणजे गरम (उष्णता) या शब्दापासून आले आहे. काहीही असो, तपतीला आदिगंगा म्हणून ओळखले जाते जी सर्व उष्णता, पापे, शाप आणि भीती दूर करते.  

या ठिकाणी स्वतः नारदऋषींनी कठोर तपस्या केली. मुलताई येथील नारद कुंड हे तेच ठिकाण आहे. जिथे ताप्ती पुराण चोरल्यानंतर नारदांना शारीरिक आजार झाला होता आणि येथे स्नान केल्यानंतर ते कुष्ठरोगापासून बरे झाले होते.

 

तापी नदी सातपुडा टेकड्या आणि चिखलदरा खोऱ्यांमधून महाखडलात वाहते. मुख्य उगमापासून २०१ किलोमीटर वाहत गेल्यानंतर, तापी नदी पूर्व निमारला पोहोचते. पूर्व निमारमध्येही, ताप्ती नदी, ४८ किमी अरुंद दऱ्या पार करून, खानदेशात २४२ किमीचा अरुंद मार्ग पार करून, १२९ किमी डोंगराळ जंगली मार्गांमधून कच्छ प्रदेशात प्रवेश करते.

 

अंदाजे ७०१ किमी लांबीच्या तापी नदीत शेकडो तलाव आणि जलाशय आहेत ज्यांची पाण्याची खोली एका लांब खाटेत विणलेली दोरी टाकल्यानंतरही मोजता येत नाही. आजपर्यंत या नदीवर कोणतही धरण कायमस्वरूपी उभ राहू शकलेल नाही. मुलताईजवळ बांधलेले चांदोरा धरण हे पुरेसा पुरावा आहे की पाण्याचा प्रवाह कमी असूनही, त्याने ते दोनदा उद्ध्वस्त केले आहे.

 

तापी तिच्या भक्ताला फक्त तिचे स्मरण करून दयाळू होते पण जर कोणी तिचे अस्तित्व नाकारण्याचा प्रयत्न केला तर ती शनिदेवाची बहीण आहे आणि ती कधी कोणावर साडेसाती करेल हे कोणीही सांगू शकत नाही. तापी नदीच्या काठावर अनेक संस्कृती जन्माला आल्या आणि नामशेष झाल्या.

 

ताप्ती खोऱ्यातील संस्कृतीचे पुरेसे पुरावे आज सापडले नसले तरी, ताप्तीची शक्ती आजही नाकारण्याचे धाडस कोणीही केलेले नाही. पुराणांमध्ये असे लिहिले आहे की भगवान जटाशंकर भोलेनाथ यांच्या जड कप्प्यातून निघालेल्या भागीरथी गंगा मायेत १०० वेळा स्नान करणे, भगवान महादेवाच्या डोळ्यांतून निघालेल्या थेंबातून जन्मलेल्या भगवान शिवाची कन्या म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या माता नर्मदेचे दर्शन घेणे आणि माता तापी चे नाव घेणे हे समान पुण्य आणि लाभ आहेत . 

.”विश्वाच्या निर्मितीपासून, मूर्तिपूजक हिंदू समाज शतकानुशतके नद्यांना देवी म्हणून पूजा करत आला आहे.

 

आपल्या धार्मिक ग्रंथांमध्ये आणि वेद-पुराणांमध्ये भारतातील पवित्र नद्यांमध्ये तापी आणि पूर्णाचा उल्लेख आहे. सूर्याची कन्या तापी ही नदी मध्य प्रदेशातील बैतुल जिल्ह्यातील प्राचीन मुलतापी शहरातील तलावातून उगम पावते, ज्याला अविभाजित भारताचे केंद्रबिंदू म्हटले जाते, ज्याला आता मुलताई म्हणतात, आणि जवळच्या गौमुखातून सूक्ष्म प्रवाहाच्या स्वरूपात वाहते आणि गुजरात राज्यातील सुरतजवळ अरबी समुद्रात विलीन होते.

 

सूर्यदेवाची लाडकी कन्या आणि शनिदेवाची बहीण ताप्ती ही आदिगंगा या नावानेही प्रसिद्ध आहे. प्राचीन काळापासून अनंतकाळापर्यंत, केवळ मध्य प्रदेशच नव्हे तर महाराष्ट्र आणि गुजरातमधील विविध जिल्ह्यांमधील पूजनीय नद्यांप्रमाणेच तिची पूजा केली जाईल. सूर्यपुत्री तापी ही मुक्तीचे सर्वोत्तम माध्यम आहे.

 

सर्वात आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे सूर्याची मुलगी तापी ची मैत्रीण दुसरी तिसरी कोणी नसून चंद्राची मुलगी पूर्णा आहे, जी तिची उपनदी म्हणून ओळखली जाते. पूर्णा नदी भैंसदेही शहराच्या पश्चिमेस असलेल्या काशी तलावातून उगम पावते. दरवर्षी लाखो भाविक अमावस्या आणि पौर्णिमेच्या दिवशी या नद्यांमध्ये स्नान करून पूर्ण लाभ घेतात.

 

दंतकथा आणि कथांनुसार, सूर्य आणि चंद्र एकमेकांचे शत्रू आहेत आणि त्यांना एकमेकांवर अजिबात प्रेम नाही. अशा परिस्थितीत, दोन्ही मुलींचे अनोखे मिलन आजही लोकांच्या श्रद्धेचे केंद्र आहे.”

 अशा ह्या सूर्यकन्या तापी नदीला आपण शतश: नमन करू .🙏

जय गंगे भागीरथी

जय माँ तापी ताप हरे , सबका उद्धार करे.

Editer in chif

Jaiprakash Shukla 

(Social media द्वारा प्राप्त माहिती)